Στο νησί μου υπάρχει ένας αόρατος αφύλαχτος παράδεισος που ονομάζεται Δημοτική Βιβλιοθήκη. Οι ντόπιοι τον αγνοούν ενώ οι εργαζόμενοι δεν γνωρίζουν τον Καμύ - ''Ποιος είναι αυτός; Έχει μεταφραστεί;'' με ρώτησε η κατά τα άλλα συμπαθέστατη υπάλληλος. Στα ράφια του όμως βρήκα πολλές φορές την λύτρωση που αναζητούσα ζώντας σε έναν μικροαστικό τόπο που το μόνο που μετρά είναι ο γάμος και η ιδιοκτησία. Γι' αυτό και τα βιβλία που παρουσιάζω εδώ μου πρόσφεραν πέρα από την πολύτιμη παρέα τους και μια βαθύτερη γνώση της αναγνωστικής μου ταυτότητας. Κατάλαβα πως οι συγγραφείς και οι αναγνώστες με τους οποίους συνδέομαι ουσιαστικά δεν είναι μια αφηρημένη έννοια αλλά κυρίως εκείνοι που δεν χρησιμοποιούν τη λογοτεχνία ως δείκτη του status quo ή της ευφυίας τους αλλά ως ένα πάσο εισόδου ανανεούμενης διάρκειας για την ίδια τη ζωή.
Αλμπέρ Καμύ - Ο ξένος
Η δεύτερη ανάγνωση του ''Ο ξένος'' του Καμύ μου έδωσε ένα μάθημα. Να μη βγάζω εύκολα συμπεράσματα για τα βιβλία. Όταν είχα διαβάσει, λίγα χρόνια πριν, το δημοφιλές αυτό μυθιστόρημα δεν μπορούσα να καταλάβω προς τι όλος αυτός ο χαμός. Ναι μεν ο ήρωας μου ήταν πολύ συμπαθής, αρκετά οικείος θα έλεγα αλλά δεν του συγχωρούσα και εντελώς τον αχρείαστο φόνο που διέπραξε. Ναι μεν ένα κομμάτι μου έβλεπε πως η πράξη λειτουργούσε ως μέσο στηλίτευσης της υποκρισίας των κοινωνικών συμβάσεων αλλά ένα άλλο θεωρούσε το τέχνασμα αυτό υπερβολή. Μέχρι που λίγες μέρες πριν κυκλοφόρησε το trailer της νέας ταινίας του François Ozon, ''L' etranger'', η οποία είναι βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα, και η επιθυμία να του δώσω μια ευκαιρία ακόμη το έφερε ξανά στα χέρια μου. Στο τέλος είχα διαβάσει μια εντελώς διαφορετική ιστορία. Η απροκάλυπτη ματαιότητα του Μερσώ, ο παραλληλισμός του ανυπόφορού ήλιου με το βάρος της ανθρώπινης ύπαρξης, ο έρωτας και η θάλασσα ως αντίπαλο δέος της χωρίς νόημα καθημερινότητας, όλα πια ακτινοβολούσαν στις σελίδες. Ο επίλογος, δε, έχει σημασία να γράψω πως αποθηκεύτηκε για τις δύσκολες μέρες. ''Μα πως στο καλό δεν έκανα από την αρχή αυτές τις συνδέσεις;'' αναρωτήθηκα έκπληκτος. Εν κατακλείδι συνειδητοποίησα πως όλα τα αδιέξοδα μου καθρεπτιζόταν τόσο παραστατικά στη ψυχοσύνθεση του Μερσώ που δεν μπορούσα να δεχτώ το προφανές σαν πραγματικότητα και έτσι ασυνείδητα το απέρριψα. Δεν ήμουν ακόμα ολοκληρωτικά μυημένος στα άδυτα της σπουδαίας λογοτεχνίας και ο Αλμπέρ Καμύ είναι αναμφίβολα ένας από τους πρωτεργάτες της.
Γιώργος Ιωάννου - Για ένα φιλότιμο
Ο Γιώργος Ιωάννου αντέχεται μόνο σε μικρές δόσεις. Εντάξει, φυσικά και είναι προσωπική εκτίμηση αλλά έτσι νιώθω. Γι' αυτό μάλλον το ''Για ένα φιλότιμο'' ήταν το πρώτο του βιβλίο που απόλαυσα. Προτού όμως να παρεξηγηθώ, ας εξηγηθώ. Είναι αδιαμφισβήτητα ένας από τους πιο λαμπρούς συγγραφείς που έχει βγάλει αυτή η χώρα αλλά το τραύμα του - της ομοφυλοφιλίας, της αποξένωσης, του περιθωρίου - πρωταγωνιστεί τόσο έντονα σε ό,τι γράφει που με πνίγει και αυτό γιατί το έχουμε κάπως κοινό. Θα μου πεις ''Μα και ο Ταχτσής που λατρεύεις κουβαλά τα ίδια βιώματα''. Με μία όμως διαφορά. Ο Κώστας Ταχτσής το τραύμα του το κάνει δύναμη, και ακριβώς επειδή δεν του υποτάσσεται έχει την ικανότητα να το δει με απόλυτη διαύγεια, να το αποδημήσει και να σου το μεταφέρει χωρίς να σε κάνει να τον λυπάσαι, τη στιγμή που ο Ιωάννου γεμίζει με κάθε αράδα την καρδιά σου με μαράζι. Σε αυτή τη συλλογή όμως πεζογραφημάτων τον αγάπησα με τον ίδιο τρόπο που αγαπάς τους συγγενείς που δεν έχετε στην ουσία πολλά να πείτε αλλά στις δύσκολες στιγμές, με λίγες τους κουβέντες σε κάνουν να νιώθεις λιγότερο μόνος.
Elena Ferrante - Η απατηλή ζωή των ενηλίκων
Η ιταλική λογοτεχνία έχει δύο στοιχεία που θα ήθελα να συναντώ συχνότερα στην ελληνική: ειλικρίνεια - λένε τα πράγματα με το όνομα τους - και ανοικτές κεραίες - ξέρουν τι απασχολεί τη χώρα και τους σύγχρονους τους και δεν διστάζουν να αναμετρηθούν μαζί τους. Αυτά περίμενα να βρω εδώ και αυτά βρήκα, μέσα όμως από την ιστορία μιας έφηβης που δυσανασχετεί με όσα ανακαλύπτει για τους γονείς της και τον τρομερό κόσμο των ενηλίκων. Μου άρεσε; Πολύ! Tο διάβασα στην πιο κατάλληλη περίοδο και το απόλαυσα όπως θα απολάμβανα ένα καλό ''βιβλίο παραλίας'' που δεν θα ήταν όμως στείρο νοήματος. Ανταποκρίθηκε το εκδοτικό φαινόμενο ''Elena Ferrante'' στη φήμη του; Δεν θα το 'λεγα. Ναι, είναι μια ζηλευτά ταλαντούχα αφηγήτρια και σκιαγραφεί τους χαρακτήρες της μεθοδικά δίνοντας τους υπόσταση και ουσία αλλά κάτι μου έλειπε. Πιθανότατα φταίει πως η μικρή Τζοβάννα δεν κατάφερε ποτέ να μου γίνει συμπαθής ή πως θα θα ήθελα ένα πιο ενδιαφέρον τέλος. Λένε πως η τετραλογία της Νάπολης είναι το αριστούργημα της. Για να δούμε.
Δημήτρης Χατζής - Το διπλό βιβλίο
Η πρώτη φορά που έμαθα για τον Δημήτρη Χατζή ήταν σε ένα εκθειαστικό κείμενο στο πρώτο τεύχος του λογοτεχνικού περιοδικού ''Βλάβη''. Όταν ξεκίνησα το ''Διπλό βιβλίο'' οι προσδοκίες ήταν υψηλές και εν μέρει επιβεβαιώθηκαν. Το λέω αυτό γιατί στο τέλος μου έμεινε η αίσθηση πως αν το άφηνε στην άκρη για κάνα χρόνο και του έριχνε έπειτα μια ματιά θα άγγιζε την τελειότητα. Βρήκα ευφυέστατο το ότι ο συγγραφέας τοποθετεί τον εαυτό του μέσα στα κείμενα, σε έναν διαρκή διάλογο με τον ήρωα του που δεν συναντά παρά μόνο στο τέλος. Στην ουσία έχουμε τις εξομολογήσεις ενός Έλληνα μετανάστη στη Γερμανία την περίοδο της δικτατορίας ο οποίος μας μιλά για την ξενιτιά, την Ελλάδα, την πολιτική, τον έρωτα, την οικογένεια , τον καπιταλισμό και τη ζωή των προλετάριων. Ένιωσα τον κύριο Χατζή να γίνεται φίλος μου όσο το ένα διήγημα διαδεχόταν το άλλο και να τον ευχαριστώ που βάζει την τάξη που ανήκω - και που όσο περνούν τα χρόνια όλο και πιο απίθανο φαίνεται να της ξεφύγω- στο προσκήνιο. Νομίζω πως αυτός ο άνθρωπος έχει παραμεριστεί από τους αναγνώστες της ίδιας του της χώρας και τούτη εδώ η μικρή κριτική είναι η προτροπή μου να τον αναζητήσετε μιας και έχει να πει περισσότερα στη δικιά μας γενιά από ότι αρκετοί νεότεροι συγγραφείς.
Primo Levi - Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος
Έχω απολαύσει - αν επιτρέπεται να χρησιμοποιήσω αυτό το ρήμα - κάθε βιβλίο, ντοκιμαντέρ, ταινία που έχω παρακολουθήσει για τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο αλλά θα ήθελα να είχα την δυνατότητα να τα διαγράψω όλα από το μυαλό μου μόνο και μόνο για να φανούν όλα όσα διάβασα εδώ καινούργια. Να αφεθώ στο σοκ, την ντροπή και τη βία που αναλύονται, σαν παρθένος στη φρίκη αναγνώστης. Αυτό ήταν και το μόνο αρνητικό. Πρόκειται για το καλύτερο βιβλίο μαρτυρίας από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και αυτό γιατί ο συγγραφέας έχει προσπαθήσει - όσο μπορεί και αυτός - να αποστασιοποιηθεί και να περιγράψει αυτό που έζησε αντικειμενικά , μα ταυτόχρονα χωρίς να απουσιάζει το συναίσθημα. Αυτό προσφέρει στην αφήγηση την απαραίτητη στιβαρότητα αλλά και έναν θαυμαστά άρτιο δοκιμιακό λόγο για την ανθρώπινη φύση και συμπεριφορά. Το κεφάλαιο ''Αυτοί που βούλιαξαν και αυτοί που σώθηκαν'' αποτελεί μια μικρογραφία της αδιάλλακτης δυναμικής των κοινωνιών, μια λυπηρή απόδειξη πως ακόμα και σε ζητήματα ζωής και θανάτου καθοριστικό ρόλο παίζουν τα προνόμια. Δυστυχώς στα εξήντα επτά του χρόνια οι τραυματικές αυτές εμπειρίες φαίνεται να τον κυρίευσαν οδηγώντας τον στην αυτοκτονία.
Ζυράννα Ζατέλη - Περσινή αρραβωνιαστικιά / Και με το φως του λύκου επανέρχονται
J. D. Salinger - Ο φύλακας στη Σίκαλη
Σπάνια διασκεδάζω με ένα βιβλίο τόσο πολύ όσο αυτό, κάτι που με προβλημάτισε. Βλέπεις, είναι γραμμένο πολύ... απλά, με επαναλαμβανόμενο λεξιλόγιο και εκφράσεις, γεμάτο βωμολοχίες, σαν να βγήκε από το μυαλό ενός τράπερ -ας μου το συγχωρέσουν οι θαυμαστές του Salinger αλλά αυτή είναι η αλήθεια. Αναρωτιόμουν πως γίνεται να γοητεύομαι τόσο πολύ από την πρόζα του Προυστ και την ίδια περίοδο να αφήνομαι με ευχαρίστηση στο ''Φύλακας στη Σίκαλη''. Λίγο μετά σκέφτηκα πως αρκετά στραβά συμβαίνουν γύρω μας για να με γεμίζω ενοχές για ένα βιβλίο, έβαλα στην άκρη το ελιτίστικο παραλήρημα που με έπιασε και το είδα γι' αυτό που είναι - ένα μυθιστόρημα που δεν θα μπορούσε να εξυπηρετήσει καμία άλλη γλώσσα τον σκοπό του, αφού υποτίθεται πως μας μιλά ένας οργισμένος έφηβος (ο οποίος ποτέ δεν με έπεισε για την δικιά του ευφυία αλλά αυτό είναι άλλο θέμα), με νόημα και μια σταθερή δομή που υποστηρίζει και σκιαγραφεί τον εσωτερικό κόσμο του ήρωα και αυτό, αν μη τι άλλο, απαιτεί κάποιο ταλέντο. Αλλά να σου πω και κάτι άλλο; Δεν μπορώ παρά να υποκλιθώ σε έναν άνθρωπο που κατάφερε με ένα βιβλίο που πραγματεύεται την μισανθρωπία του - μέσω των πνευματικών δικαιωμάτων που εισέπραττε μέχρι τον θάνατο του - να απομονωθεί στην άκρη του πουθενά και να μην έχει ξανά ανάγκη κανέναν.
Herman Hesse - Ο λύκος της στέπας
Μια από τις πιο πλούσιες αναγνωστικές εμπειρίες που μου επιφύλαξε αυτό το καλοκαίρι. Πολλά είχα ακούσει για τον Herman Hesse αλλά δεν περίμενα να σταματώ σε κάθε σελίδα, ανατριχιάζοντας από την ταύτιση. Μπορεί στον ''Ξένο'' του Καμύ να ανακάλυπτα κομμάτια μου, στις σελίδες όμως του ''Λύκου της Στέπας'' κυκλοφορούσα ολόκληρος. Ειδικότερα στο πρώτο μισό. Έπειτα ο πενηντάχρονος άντρας εισχωρεί σε ένα άκρως αλληγορικό σύμπαν, προσπαθώντας να βρει λύσεις στους καημούς του και εκεί λίγο με έχασε μιας και θεώρησα τις ''απαντήσεις'' στα υπαρξιακά του ερωτήματα και στην αβάσταχτη μοναχικότητα του χωρίς πρακτικό αντίκρισμα, κάπως κλισέ. Παρόλα αυτά επειδή εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με ένα βιβλίο αυτοβοήθειας αλλά μια μίξη ανατολικής φιλοσοφίας και μυθοπλασίας με πολλαπλά νοήματα, μπορώ να σου πω πως διάβασα κάτι μαγευτικό που βεβαιότατα κάθε μελλοντική ανάγνωση του θα μου αποκαλύπτει κάτι καινούργιο. Στοιχηματίζω μάλιστα πως ο ''Λύκος της στέπας'' θα μείνει μόνιμα στο καθημερινό μου backpack παρέα με τα ''Μικρά ποιήματα'' του Ντίνου Χριστιανόπουλου.
