Κώστας Ταχτσής: ''Ας λέει ο κοσμάκης, ό,τι θέλει. Τα ίδια λέγανε και για τον Καβάφη, και τώρα του στήνουν προτομή.''

Θα μπορούσα να σου πω πολλά για τον λόγο που ξεχωρίζω τον Κώστα Ταχτσή ανάμεσα σε τόσους συγγραφείς. Σκέφτηκα όμως να αφήσω τον ίδιο να σου δείξει ποιος είναι - ναι, για μένα είναι ακόμα εδώ μαζί μας - μέσα από τις απαντήσεις του σε επιλεγμένες ερωτήσεις από συνεντεύξεις που βρήκα στο βιβλίο ''Από τη χαμηλή σκοπιά''. Φυσικά μη περιμένεις να δεις σφαιρικά το μεγαλείο μιας προσωπικότητας σαν αυτής από μερικές αράδες, βεβαιότατα όμως θα αφουγκραστείς το ταπεραμέντο του.  Εκρηκτικό, πομπώδες, ζωντανό ακόμα και μέσα στη νωχελικότητα του.

Γ.Κ Πηλιχός , περιοδικό Ταχυδρόμος

- Είτε το θέλετε, είτε όχι, είστε πάνω απ'όλα ο συγγραφέας του Τρίτου στεφανιού. Το γεγονός αυτό σας έχει δημιουργήσει προβλήματα και ποια;

Το Τρίτο στεφάνι επισκιάζει ό,τι έγραψα πριν ή μετά κι' αυτό μ' εκνευρίζει. Τα Ρέστα έχουν αρετές, που δεν έχει το Τρίτο στεφάνι. Το Τρίτο στεφάνι, καταλαβαίνετε, εκτός απ' τ΄άλλα , έχει κι όλα εκείνα τα στοιχεία που κάνουν ένα βιβλίο προσιτό και αρεστό στο πλατύτερο κοινό. Λόγου χάρη, ενώ έμμεσα θέτει υπό αμφισβήτηση τα πάντα, το κάνει μ' ένα γερό άλλοθι, την προσωπικότητα των δύο ηρωίδων. Ακόμα κι ο πιο αντιδραστικός αναγνώστης διασκεδάζει χωρίς να το θέλει μαζί τους, κι αν ενοχλείται απ' τις συχνά ανορθόδοξες και ριζοσπαστικές ιδέες τους, τις δικαιολογεί, σκέπτεται, τι περιμένεις, τρελές είναι. Ακόμα κι ο τίτλος του βιβλίου βοηθάει πολύ - προσφέρεται γι' αμφιβόλου ποιότητας αστεία. Αντίθετα τα Ρέστα είναι πιο άμεσα και πιο σκανδαλιστικά, η -πως να την πω- αντικοινωνική παρουσία του συγγραφέα πίσω απ' τον εκάστοτε ήρωα, που είναι φανερή και γι' αυτό πιο ενοχλητική. Τα Ρέστα δε θα μπουν ποτέ σε σχολικό βιβλίο. 

Μιράντα Ζαχαριάδου, Πάνθεον  1.4.1981

 - Από την έκδοση του Τρίτου στεφανιού, μέχρι την αναγνώριση σας από το ευρύ κοινό, μεσολάβησαν κάπου δέκα χρόνια. Γιατί; Και πόσο ανασταλτικός πιστεύετε ότι είναι για τους συγγραφείς ο μηχανισμός των εκδόσεων στη χώρα μας;

 

Η ιστορία έχει ως εξής: To 1960 διάβασα τα πρώτα κεφάλαια του Τρίτου στεφανιού στον Ελύτη και τον Εμπειρίκο. Το μοναδικό σχόλιο του Ελύτη ήταν ''Διαβάζεις πολύ ωραία''. Ο Εμπειρίκος με τον γνωστό γενναιόδωρο τρόπο, είπε: ''Θαύμα!'' - ''Τι  ωφελεί;'' τον αντέκρουσα, ''δεν έχω λεφτά για να το εκδώσω''. ''Τελειώστε και στείλτε το σε μένα'', μου λέει. Ένα χρόνο αργότερα, από την Αυστραλία του στέλνω το 10ο αντίγραφο. Περιμένω έξι μήνες. Τελικά παίρνω γράμμα του. ''Τώρα που το διάβασα ολόκληρο'', γράφει, ''είναι ένα είδος Ιλιάδας, αλλά ξέρετε, εδώ οι συγγραφείς πληρώνουν για την έκδοση των έργων τους...''. Το έβγαλα λοιπόν κι εγώ με δικά μου έξοδα και πέρασε απαρατήρητο. Χρειάστηκε να περάσουν κάμποσα χρόνια για να φτάσει στο κοινό. Επί χούντας, το '70, αρχίζει να γίνεται γνωστό μέσα από τις φυλακές. Οι γυναίκες των πολιτικών κρατουμένων αναζητούν ευχάριστα βιβλία για τους άντρες τους. Εκείνοι πάλι έχουν όλον τον καιρό στη διάθεση τους. Το ανακαλύπτουν και στη συνέχεια το συνιστούν.

Για τι εκδόσεις γενικά τώρα: Δυστυχώς στη χώρα μας, τα περισσότερα βιβλία εκδίδονται με έξοδα του συγγραφέα. Η αγορά του βιβλίου δεν λειτουργεί σύμφωνα με την προσφορά και τη ζήτηση. Βρίσκεται ακόμα στο στάδιο της βιοτεχνίας, της παρέας και βέβαια τα τελευταία χρόνια και της κομματικής τοποθέτησης. Κι όποιος ισχυρίζεται ότι δεν υπάρχουν στεγανά κυκλώματα για τους πνευματικούς ανθρώπους στη χώρα μας, είναι ψεύτης ή τυφλός.

Διαβάζω , τεύχος 3-4 , Μάιος - Οκτώβριος 1986

- Τότε γιατί είστε τόσο ολιγογράφος;

Εν μέρει από έπαρση. Αλλά κυρίως επειδή είμαι μπλοκαρισμένος ψυχολογικά. Έχω ένα φοβερό διχασμό. Ο καταπιεστικός κοινωνικός περίγυρος και η ιδέα που έχουν οι άλλοι για μένα – και που διαφέρει πολύ απ' την τωρινή μου πραγματικότητα – δε μου επιτρέπουν να γράψω ελεύθερα αυτά που θέλω, έτσι όπως τα θέλω. Θα 'πρεπε να φύγω απ' την Ελλάδα – μπα , ούτ' αυτό δεν φτάνει πια. Θα 'πρεπε να φύγω απ' αυτόν τον πλανήτη, για να γράψω αυτά που θέλω να γράψω. Υπήρχαν κι άλλοι, πιο πρακτικοί λόγοι. Η επταετία. Που ανέκοψε την ορμή μου. Από απελπισία, επιδόθηκα σ' άλλες ασχολίες... Συγχρόνως πολιτικοποιήθηκα περισσότερο απ' όσο σήκωνε η ιδιοσυγκρασία μου. Τώρα περιμένω να γίνει κάποιο θαύμα. Όπως άλλωστε κι όταν έγραψα το Τρίτο στεφάνι. 

- Έχετε περιθώρια. 

Όχι πολλά. Το  σώμα μου έχει αρχίσει να με προδίδει. Οι ερεθισμοί που χρειάζομαι για να λειτουργήσω σαν συγγραφέας - ο έλεγχος των παρορμήσεων του άγγελου της ποίησης - μ' εξαντλούν όλο και περισσότερο. Έπειτα, οι συνθήκες στον τόπο μας τη στιγμή αυτή είναι λιγότερο ευνοϊκές ακόμα κι απ᾿ ό,τι ήταν επί χούντας. Γιατί τότε τουλάχιστον ελπίζαμε, πιστεύαμε στο μέλλον. Ίσως αν έφευγα μακριά. Άλλα έχω βαρεθεί και τα ταξίδια. Μένω λοιπόν εδώ. Άλλα όσο με καταπιέζει καθημερινά η ελληνική πραγματικότητα και με κάνει να τη μισώ, τόσο λιγότερη όρεξη έχω να γράψω. Σηκώνεσαι το πρωί, ρίχνεις μια ματιά στις εφημερίδες, και μαυρίζει η καρδιά σου. Ή αφήνεις τ’ αυτοκίνητό σου πέντε λεπτά έξω από ένα μαγαζί το παίρνω αναγκαστικά γιατί μένω ψηλά, δεν έχω πια τη δύναμη να σκαρφαλώνω ανηφόρες, και φυσικά δε βρίσκεις ταξί· βγαίνεις και βρίσκεις μια κλήση στο παρμπρίζ. Ό,τι αίσθημα αγάπης μπορεί να ᾽χες εκείνη τη στιγμή για τους Έλληνες γίνεται καπνός, προ πάντων όταν ξέρεις ότι το πρόστιμο που θα πληρώσεις εσύ, θα το εισπράξει κάποιος τενεκές υπό μορφή επιχορήγησης για να κάνει τις σαχλαμάρες του. Όλα αυτά με γεμίζουν πίκρα και μίσος, και δε θέλω να γράψω με κίνητρα την πίκρα και το μίσος.

- Πως νιώθετε στη σκέψη, ότι σε μια δεδομένη στιγμή, σας διαβάζουν 2, 3, 4 άνθρωποι; 

Δεν το σκέπτομαι ποτέ. Μια φορά έτυχε να ταξιδεύω με πλοίο. Ένας νέος στο κατάστρωμα ήταν απορροφημένος στο διάβασμα του Τρίτου στεφανιού. Το βρήκα συγκινητικό. Μια άλλη φορά, προσπερνούσα στο δρόμο μια παρέα νέων, κι άκουσα έναν τους να λέει: «Ρε συ , έχεις διαβάσει Ταχτσή;» Και μια άλλη πάλι φορά, είδα το Τρίτο στεφάνι στο πίσω κάθισμα ενός αυτοκινήτου, σαν softex. Βέβαια είναι φορές που τους σκέπτομαι· ανθρώπους που έχω κάνει ανώνυμα έρωτα μαζί τους, που θα μ' έχουν διαβάσει, χωρίς να ξέρουν ότι έκαναν έρωτα μαζί μου, και γελάω.

- Πως βλέπετε... τον Έλληνα σήμερα, την ψυχολογία του, τον τρόπο της ζωής του; 

...Όσο για τον σημερινό Έλληνα – είν' ένα καλό, λίγο σαχλό και πολύ αγράμματο παιδί. Υπάρχει πολύ ταλέντο στην Ελλάδα, αλλά πάει χαμένο από έλλειψη παιδείας, καλλιέργειας. Κάθε μέρα σκοντάφτω σε πράγματα που μ' ἐξοργίζουν. (σχόλιο:Γέλασα πολύ με την ιστορία που θα διαβάσετε τώρα γιατί τον έκανα εικόνα) Τις προάλλες είδα στη βιτρίνα ενός μαγαζιού ένα χαρτόνι, κι απάνω έγραφε: Ζητήτε νεαρή πωλήτρια. Μπήκα μέσα, μου λέει κάποιος, μπορώ να  σας εξυπηρετήσω; Λέω, ναι, θέλω μια νεαρή πωλήτρια. Μου λέει, έχετε όρεξη γι' αστεία, κύριε. Λέω, όχι, έτσι γράφετε στη βιτρίνα. Μου λέει, ζητάμε εμείς πωλήτρια, δεν πουλάμε πωλήτριες. Του λέω, έτσι που το 'χετε γράψει, πρέπει να πουλάτε. Το «τε», του λέω, θέλει «αι». Μου λέει είναι γραμμένο στη δημοτική. Του λέω, είν᾽ απλώς  ανορθόγραφο. Α φύγ᾽ από δω ρε, μου λέει, που θα μας μάθεις εσύ να γράφουμε! Καταλαβαίνετε, είμαστε βρωμολαός – ξινισμένος. Έχουμε χάσει τον πρωτογονισμό μας. Οι Τούρκοι, ας πούμε, είναι πρωτόγονοι· εμείς δεν είμαστε. Είμαστε ξεπεσμένοι άρχοντες , που ενώ ξέρουμε ότι υπήρξαμε άρχοντες, συγχρόνως αναγκαζόμαστε οι φουκαράδες να αγωνιστούμε για μικροπράγματα, ενώ όλο μας το ένστικτο μας λέει «μην αγωνίζεσαι , δεν αξίζουν τον κόπο». 

- Ελπίζετε στα νέα παιδιά αυτού του τόπου;

Τι να σας πω, για το Πολυτεχνείο; Τα 'παν άλλοι. Ξέρετε, παραλίγο να μπω στο Πολυτεχνείο το βράδυ πριν απ΄το βράδυ της σφαγής. Είδα τον Παντελή το Βούλγαρη κρεμασμένο στα κάγκελα, και μου λέει, έλα μέσα. Στο μεταξύ μοίραζα στα παιδιά τα τσιγάρα που είχα αγοράσει. Κι όχι μόνο δε μ' αναγνώρισε κανένα, αλλά κι έν' απ' αυτά μου 'πε, και μένα, και μένα μπάρμπα! Κι είπα με το νου μου, βρωμόπαιδα, που θα με πείτε και μπάρμπα! Που θα μου πάτε, θα γεράσετε και 'σεις, μόνο που δεν θα ζω εγώ να σας θυμίσω τη νεανική σας έπαρση. Τώρα που δεν υπάρχει κόλαση και παράδεισος , θα 'πρεπε να υπάρχει ένας τρόπος να τιμωρούνται οι άνθρωποι πριν πεθάνουν, και να συνειδητοποιούν τους λόγους για τους οποίους τιμωρούνται. Να μπορούσε κανείς την ώρα του θανάτου να πείθει ορισμένους ότι υπήρξαν ηλίθιοι! Το δράμα είναι ότι πεθαίνουν και ο θάνατος ούτε τιμωρία αποτελεί ούτε τίποτα γι' αυτούς. Πεθαίνουν ήσυχοι, ότι είχαν δίκιο σ' όλα.. Όχι, δεν έχω καμιά ιδιαίτερη αφηρημένη αγάπη για την νεολαία. Μάλιστα αυτό το culte της νεότητας με προσβάλλει , ίσως γιατί δεν είμαι πια νέος. 

Άννυ Χέρρα-Ζυμαράκη, Γυναίκα

- Ποιος είναι κατά τη γνώμη σας, ο αληθινά ελεύθερος άνθρωπος;

Αυτός που κάνει ότι θέλει, αρκεί να μην βλάπτει τους άλλους. Αυτή η ''βλάβη'' βέβαια επιδέχεται πολλές και πολύ υποκειμενικές ερμηνείες, κι εκεί δημιουργούνται οι παρεξηγήσεις.

- Ακριβώς, κατηγορείστε από μερικούς ότι έχετε κάνει λάβαρο τις ερωτικές σας προτιμήσεις.

Ποτέ δεν έκανα τέτοιο πράγμα, ποτέ! Έζησα όπως ταίριαζε στη δική μου ιδιοσυγκρασία και σύμφωνα με τις δικές μου αντιλήψεις. Που το βλέπετε το λάβαρο; Έβαλα ποτέ καμιά προαγγελία γάμου στις εφημερίδες; Έβγαλα τίποτα ματωμένα σεντόνια στο μπαλκόνι να τα δουν οι γείτονες; Γιατί πρέπει να δέχεται κανείς καθημερινά ένα χείμαρρο προκλήσεων της λεγόμενης πλειοψηφίας που καθορίζει τη νόρμα, χωρίς να μπορεί να μιλήσει φυσικά κι απλά για τα πράγματα που του αρέσουν; Και, προσέξτε, αυτή η στάση μου δεν έχει καμιά απολύτως σχέση με οποιαδήποτε ερωτική ανορθοδοξία, κάτι που έτσι κι αλλιώς είναι πολύ σχετικό. Θα έλεγα ότι, αν έχω κάποια ερωτική ανορθοδοξία, αυτό οφείλεται ακριβώς στην ανήμπορη οργή που με πλημμύριζε από παιδί κάθε φορά που μου έκαναν πλύση εγκεφάλου:

'' Θα μεγαλώσεις, θα παντρευτείς, θα κάνεις και συ παιδάκια...''. Αποφάσιζαν προκαταβολικά για μένα, κι αυτό δεν μ' άρεσε καθόλου. Αν είμαι λοιπόν ανορθόδοξος σε σύγκριση με άλλους, η ανορθοδοξία αυτή συνίσταται στην ανεξαρτησία και την ευθύτητα του χαρακτήρα μου... Δεν βαριέστε, ας λέει ο κοσμάκης ό,τι θέλει. Τα ίδια λέγανε και για τον Καβάφη, και τώρα του στήνουν προτομή.

 Το ''Από την χαμηλή σκοπιά'' αποτελεί μια συλλογή διηγημάτων,  επιστολών, δοκιμίων και συνεντεύξεων του  Κώστα Ταχτσή, που κυκλοφόρησε τον Οκτώβριο του 1992 , από τον ιστορικό εκδοτικό οίκο ''Εξάντας''.